قبسات / سال نهم/ زمستان 1382 و بهار 1383/ ص: 295

مجموعه‌اي است از ذرات متراكم انرژي، مورد قبول واقع شود،‌ از ضروريات (علمي و اصول فلسفي) است كه در بحث فلسفي، انرژي نوع عالي فرض شده و در ترتيب‌بنديِ جواهر، قبل از جسم گرفته شود، سپس مرتّب كردنِ بحث‌هاي متفرّع و متفرّق بر اين مسأله امري ضرور مي‌نمايد؛ پس بايد در اين مسأله تأمل شود (طباطبايي،‌ همان: ص 125).

نكات مهمّ نگرش علّامه طباطبايي به انرژي

در عبارات علّامه، چهار نكتة مهم قابل توجّه است:

1. اين‌كه به اصل مسأله توجّه داشته و توانسته است آن‌ را با ديد فلسفي بنگرد و در نتيجه، مسيري براي تحقيق در بحث جوهر ترسيم كند،‌ ارزش علمي والايي دارد.

2. وي اين مطلب را فقط با «لوسلّم» آورده و خودِ گفتار فيزيكدانان را به دقّت مطالعه نكرده است تا به تحليل دقيق آن بپردازد.

3. از اين رو، مسأله را به تحقيق ديگران حواله داده است،‌ و ما پس از جست و جوي فراوان در منابع، به مطلب علميِ منسجمي در اين زمينه دست نيافتيم؛ يعني ديگران نيز اين مسأله را مسكوت گذاشته‌اند.

4. اشاره به اين پيامد و اثربخشي‌هاي موضوع مورد بحث در مباحث جواهر و آن اين‌كه انرژي، جوهر تلقّي شود (و البتّه به نقد اين نظر خواهيم پرداخت). تشخيص اين پيامدها ناشي از ذوق سرشار علّامه در مباحث فلسفي و علمي است كه ما در مقالة مستقلّي (با عنوان «اثرات جوهريت انرژي در فلسفة اسلامي» به اين پيامدها پرداخته‌ايم.

گراي استاد مطهري

گرايي كه استاد مطهري داده، بسي فراتر از گفتار استاد او؛ يعني به بحث و بررسي بيش‌تري پرداخته و حتّي نظر فلسفي نيز در اين مورد اظهار كرده است. از مواردي كه مي‌توان به آن اشاره كرد و ما به طور مفصّل آن‌ها را بررسي مي‌كنيم، «طرح ابهام در زمينة قانون بقاي مادّه و انرژي» و «ماهيت انرژي چيست» است كه از جمله مباحث وي با دانشمند فرزانه دكتر رضا روزبه بوده، و در كتاب توحيد انعكاس يافته است (مطهري، 1374: ص 165). بررسي‌هايي نيز كه در كتاب شرح و درس‌هاي كتاب نجات بوعلي انجام داده و بيش‌تر به موضوع پرداخته، از آن موارد است (مطهري، 1379: ج 7، ص 175).