اندیشه صادق، ص32

نشانه های اصلاح طلبان موفق

استاد مطهری، اصلاحات به این معنی را «کار پیامبرانه» و هدف تمام انبیاء و امامان دانسته و در عین حال این سؤال اساسی و سرنوشت ساز را مطرح می کند که «آیا هر فردی در هر شرایط روحی و اخلاقی و با هر نوع شخصیت معنوی موفق به برداشتن چنین گام پیامبرانه ای می شود؟».

ایشان با استناد به حکمت 107 نهج البلاغه[15] به این پرسش پاسخ منفی می دهند و تأکید می کنند که فقط «کسی چنین توفیقی حاصل می کند که سه صفت بزرگ در او راه نیافته باشد: مصانعه، مضارعه، طمع». با این توضیح استاد، می توان گفت که شرایط موفقیت اصلاح طلبان از دیدگاه حضرت علی uبه شرح زیر است:

1. نداشتن مصانعه

مصانعه را به سازشکاری، یا ملاحظه کاری و یا معامله گری هم معنا کرده اند؛ ولی استاد معتقد است که »نه، همه اینها مصانعه هستند، ولی مصانعه بیش از اینها است« و تأکید می کند که »هنوز نتوانسته ام یک معادل فارسی دقیق« برای آن پیدا کنم. ایشان تلاش می کند با ارائه مثال هایی از کاربرد این واژه در سخنان امام علی uمعنای روشن تری از آن ارائه کند و از جمله مصلحت سنجی ها، »از آن نوع مصلحت هایی که سیاستمداران خود را با آنها تطبیق می دهند!«، ترویج برخوردهای »چاپلوسانه و تملق آمیز«، »رودربایستی در اجرای امر خدا داشتن« و »ملاحظه دوست و رفیق و فرزند و خویشاوند و مرید را در کارها دخالت دادن« را مصداق صفاتی می داند که با شعار اصلاح طلبی تناقض دارد. »ماست مالی« خطاهای خود و اطرافیان و »شیره مالی« بر سر مردم مصداق دیگری است که این شهید بزوگوار برای »مصانعه« ذکر می کند.

2. نداشتن مضارعه

مضارعه یعنی مشابهت و به عقیدة استاد »آن کس که می خواهد جامعه ای را اصلاح کند و تغییر دهد خودش نباید همرنگ همان مردم باشد و همان نقاط ضعف که در مردم هست در خودش وجود داشته باشد، کسی موفق به اصلاح نقاط ضعف می شود که خود از اینها مبرا باشد.« ایشان به عنوان نمونه، علی uرا مصداق یک اصلاح طلب واقعی می داند که فرمود: »به خدا سوگند من شما را به هیچ کاری فرمان ندادم مگر آنکه پیش از آن که فرمان دهم، خودم بکار بستم و از هیچ چیز شما را منع نکردم، مگر آنکه پیش از آن که شما را منع کنم، خودم از آن دوری کردم.«

3. طماع نبودن

استاد طمع را »بردگی جاوید« انسان معنی کرده و معتقد است آنکه در بند خود خواهی، فزون طلبی و هواپرستی گرفتار است نمی تواند دیگران را از این مشکلات رها سازد. پس »حریت و آزادی معنوی شرط توفیق مصلح دینی است. همچنان که یک زبون ملاحظه کار توفیق اصلاح طلبی خدایی نمی یابد، و همچنان که یک گرفتار بیمار موفق به مداوای جامعة خود نمی گردد، یک اسیر و بنده مطالع نفسانی نیز موفق نخواهد شد دیگران را از اسارت های اجتماعی یا معنوی باز دارد.«

ایشان در جای دیگر می گوید: »اولین شرط اصلاح طلبی فارغ بودن از تعصبات افراطی نسبت به فرقة خاص، علیه فرقة دیگر است« و این را پیش شرط شناخت درست اجتماع و یافتن درمان دردهای آن می داند معیارهای فوق، شاخص های خوبی برای ارزیابی همه کسانی است که داعیة اصلاح طلبی داشته و دارند و می تواند سرنوشت آینده ما را روشن تر کند.

نقش دین و روحانیت در اصلاحات

دین و فرهنگ خودی از منظر شهید مطهری اساسی ترین نقش را در فرآیند اصلاحات دارد. شهید مطهری نخستین هدف کلی اصلاحات را این می داند که: »نشانه های محو شده