حکومت اسلامی،سال نهم،شماره اول،ص 101

_________________________

ستايش ناشي از ناتواني است. سقراط! نيك‏بختي و فضيلت آدمي، فرمان‏روايي و كامروايي و آزادي اوست، از اينكه بگذري، همه رسوم و آداب غير طبيعي و سخن‏هاي بي‏معني است.» (2)

سوفسطائيان يوناني، به هيچ گونه «ارزش اخلاقي» براي عدالت، باور نداشتند، هر چند «ضرورت اجتماعيِ» آن را مي‏پذيرفتند. آنها اعتراف مي‏كردند كه براي زندگي اجتماعي انسانها در كنار يكديگر، چاره‏اي نيست جز اينكه فعاليتهاي انفرادي انسان، محدود و تمايلات خودخواهانه‏اش، تسليم قيدها و مقررات اجتماع گردد. ولي آنها نمي‏پذيرفتند كه اين محدوديت ها، بشر را به «انساني بهتر» تبديل مي‏كند و «فضيلت» او را به عنوان انسان بالا مي‏برد. البته اين قيدها، او را «شهروندي بهتر» مي‏سازد. همچون اسبي وحشي كه چه بسا در ميان نوع خود ممتاز باشد ولي براي آنكه به كار گرفته شود، بناچار بايد مهار و اهلي گردد، اين كار، از او «اسبي بهتر» از آنچه در ايام لجام‏گسيختگي بود نمي‏سازد، بلكه محدوديت هايي كه بر او تحميل مي‏شود، از او حيواني مفلوك مي‏سازد، هر چند «مركبي سودمند» مي‏شود.

افلاطون در جمهور، نظريه «عدالت بر مبناي توافق اضطراري» را به خوبي تبيين كرده است. وي مكتب تراسيماكوس را اين گونه ارائه مي‏كند:

«به اقتضاي «طبيعت»، ارتكاب ظلم نيكوست هر چند تحمّل ظلم بد است. اما زيان تحمّل ظلم بيش از نفع ارتكاب آن است. بنابراين، هنگامي كه مردم نسبت به يكديگر تعدّي مي‏كنند و هر كس؛ گاه ظالم و گاه مظلوم واقع مي‏شود، سرانجام آنان كه خود را از ستمگري عاجز و از ستم‏كشيدن ناچار مي‏بينند، به اين انديشه مي‏رسند كه بهتر است با ديگران «موافقت» كنند كه هيچ كس به ديگري ستم نكند و از ديگري ستم نبيند. وضع قوانين از اينجا پيدا مي‏شود و مردم رعايت آن را «اجراي عدالت» نام مي‏گذارند. اينكه مردم عدالت را مي‏پسندند، نه به اين سبب است كه عدالت را از «محسّنات» مي‏دانند، بلكه عجز از ستمگري، باعث «مقبوليت