مسئلۀ شناخت، ص: 14

است، زیرا ایدئولوژی یعنی مکتبی که بایدها و نبایدها را مشخص می‏کند، مکتبی که انسان را به یک هدفی دعوت می‏کند و برای رسیدن به آن هدف راهی ارائه می‏دهد. ایدئولوژی می‏گوید: چگونه باید بود، چگونه باید زیست، چگونه باید شد، چگونه باید ساخت (از ماده سازندگی)، یعنی خود را چگونه باید بسازیم، طبق چه الگویی باید بسازیم، جامعه خودمان را چگونه باید بسازیم. ایدئولوژی به این امور پاسخ می‏دهد، می‏گوید: اینچنین باش، اینچنین زندگی کن، اینچنین بشو، اینچنین خود را بساز، اینچنین جامعه خود را بساز.

اینها همه «چرا» دارد؛ تو می‏گویی اینچنین باش، چرا باید اینچنین باشم و آنچنان نباشم؟ می‏گویی اینچنین زندگی کن، چرا اینچنین زندگی کنم؟ چرا آنچنان زندگی نکنم؟ می‏گویی اینچنین بشو، اینچنین خود را بساز، اینچنین هدف انتخاب کن؛ این چراها را «جهان‏بینی» پاسخ می‏دهد، می‏گوید: وقتی من می‏گویم اینچنین باش، چون هستی اینچنین است، ساختمان جهان اینچنین است، انسان چنین موجودی است، جامعه چنین حقیقت و ماهیتی دارد، چنین قوانین و سننی دارد، روان انسان چنین هویت و چنین قوانین و سننی دارد، جهان اینچنین یا آنچنان است. جهان‏بینی به ما خبر می‏دهد از [اینکه‏] چه هست، چه نیست، چه قانونی بر جهان و بر انسان حاکم است، چه قانونی بر جامعه حاکم است، حرکتها به سوی چه جهتی است، طبیعت چگونه حرکت دارد و اصلًا هستی چیست.

هر طور که ما در مورد جهان‏بینی فکر کنیم ناچار ایدئولوژی