مسئلۀ شناخت، ص: 15

ما تابع جهان‏بینی ما خواهد بود. مثلًا امکان ندارد که انسان جهان را ماده محض بداند و انسان را مادی محض، ولی برای زندگی در جهان جاوید هم فکر کند که اگر می‏خواهی سعادت جاوید داشته باشی چنین و چنان باش؛ دیگر سعادت جاویدی در کار نیست. این است که می‏گویند ایدئولوژی زاده جهان‏بینی است. جهان‏بینی به منزله زیر بنای فکر است و ایدئولوژی به منزله روبنا؛ یعنی در یک دستگاه فکر و اندیشه، جهان‏بینی حکم طبقه زیرین و ایدئولوژی حکم طبقه روئین را دارد که بر اساس آن و بنابر اقتضائات آن ساخته شده است. اگر بخواهیم به تعبیر علمای قدیم خودمان بیان کنیم باید اینطور بگوییم که ایدئولوژی حکمت عملی است و جهان‏بینی حکمت نظری؛ حکمت عملی زاده حکمت نظری است، نه حکمت نظری زاده حکمت عملی‏ «1».

ریشه اختلاف جهان‏بینی‏ها

پس تا اینجا به این نتیجه رسیدیم که ایدئولوژی زاده جهان‏بینی است. اینجا فورا یک سؤال دیگر مطرح می‏شود: چرا جهان‏بینی‏ها مختلف است؟ چرا یکی مادی فکر می‏کند و دیگری الهی؟ یکی یک پاره استدلالات و دلائل ترتیب می‏دهد و آن جهان‏بینی را نتیجه‏گیری می‏کند و دیگری

______________________________
(1). [این مطلب‏] در ذهنتان با مسئله دیگری مخلوط نشود. مسئله اینکه آیا علم زاده عمل است یا عمل زاده علم، مسئله‏ای دیگر است. حکمت عملی علم است، حکمت نظری هم علم است. اینجا سخن از دو علم است که کدامیک از ایندو زاده دیگری است. این مسئله را که آیا علم زاده عمل است یا عمل زاده علم، بعداً در مسائل شناخت مطرح می‏کنیم. این را عرض کردم که ایندو با یکدیگر اشتباه نشود.