شرح منظومه‏، ص: 15

پس (از سپاس خدا)، بر پیامبر راهنمای است‏

و بر اهل بیت تابناک او درود فراوان‏

و بعد، پس بنده گنهکار، هادی‏

که همواره به صواب رهنمون باد

می‏گوید: بیایید کتاب مرا بخوانید

این منظومه بهبودی بخش بیماری نادانی است‏

همچنین است آوازها؛ اگر همیشه یک آواز را به یک نحو می‏شنیدیم هرگز آن را نمی‏شنیدیم. آری: «تُعرَفُ الأَشیاءُ بِأَضدادِها».

اکنون که این سه مقدمه معلوم شد می‏گوییم ذات حق که صرف الوجود و فعلیت محضه است و هیچ جنبه عدم و قوّه در او نیست، از نظر ظهور برای خود عین ظهور است، هیچ جنبه بطون و خفایی در او نیست؛ و اما از نظر ظهور برای ما چنین نیست، همان کمال ظهورش منشأ خفا و بطون برای ماست. چون او وجود نامحدود است و همه جا و همه وقت و با همه چیز هست و هیچ چیزی و هیچ جایی و هیچ زمانی از او خالی نیست، برای حواس ما و قوای ادراکی ما که محدودند قابل ظهور نیست. کمال ظهور ذات حق و لا نهایی وجودش سبب خفای از ماست. این است معنی این جمله که می‏گویند: «ذات حق از شدت ظهور در خفاست» و این است معنی سخن حکما که می‏گویند: «جهت ظهور و جهت بطون در ذات حق یکی است»، یعنی او که «هُوَ الظّاهِرُ وَ الباطِنُ» است چنین نیست که جزئی از وجودش ظاهر و جزء دیگر باطن است، او اساساً جزء ندارد، او تمام وجودش ظاهر و تمام وجودش باطن است. علی علیه السلام می‏فرماید:

وَ کلُّ ظاهَرٍ غَیره غَیرُ باطِن وَ کلُّ باطِنٍ غَیره غَیرُ ظاهِرٍ*. هر ظاهری غیر از خدا فقط ظاهر است و دیگر باطن نیست و هر باطنی غیر از خدا فقط باطن است و ظاهر نیست.

(مرحوم شیخ محمّد عبده در پاورقیهای نهج البلاغه این جمله را به غلط نقل و معنی کرده است).

(*) نهج البلاغه، خطبه 64.