خدمات متقابل اسلام و ایران، ص:115

احکام آیین دنیای قدیم است. این آیین زمانی نقش مهمی در تاریخ جهان بازی کرده و با اینکه عده پیروان آن امروزه در ایران ده هزار و در هندوستان بیش از نود هزار نیست، در ادیان دیگری که بالذّات دارای اهمیت بیشتری بوده تأثیرات عمیقی داشته است. معذلک در وصف اوستا نمی‏توان گفت کتابی دلپسند یا دلچسب است. درست است که تفسیر بسیاری از عبارات محل تردید است و هرگاه به مفهوم آن پی برده شود قدر و قیمت آن شاید بیشتر معلوم گردد، لیکن این نکته را می‏توانم از طرف خود بگویم که هرچه بیشتر به مطالعه قرآن می‏پردازم و هرچه بیشتر برای درک روح قرآن کوشش می‏کنم بیشتر متوجه قدر و منزلت آن می‏شوم؛ اما بررسی اوستا ملالت‏آور و خستگی افزا و سیرکننده است، مگر آنکه به منظور زبانشناسی و علم الاساطیر و مقاصد تطبیقی دیگر باشد.»

آنچه را آقای ادوارد براون از طرف خود می‏گوید باید از طرف همه آن ایرانیانی بگوید که قرن به قرن، فوج فوج اوستا را رها کردند و به قرآن گرویدند. گرایش از اوستا به قرآن، برای ایرانیان یک امر بسیار ساده و طبیعی بوده است و موردی نداشته است که بخواهند آنچه از اوستا آموخته‏اند و یا عاداتی که نسبت به سلاطین خود معمول می‏داشته‏اند در زیر پرده تشیع حفظ کنند و عملی نمایند.

ثانیاً یزدگرد پس از آنکه در پایتخت نتوانست مقاومت کند، با دربار و حرمسرای خود در حالی که هزار طبّاخ و هزار تن رامشگر و هزار تن یوزبان و هزار تن بازبان و جماعتی کثیر از سایر خدمه همراه او بودند و او هنوز این گروه را کم می‏دانست (45) شهر به شهر و استان به استان فرار می‏کرد و پناه می‏جست. قطعاً اگر مردم مرکز ایران می‏خواستند از او حمایت کنند و جلو لشکر مهاجم را بگیرند قادر بودند، اما او را پناه ندادند تا به خراسان رفت. در آنجا نیز حمایتی ندید و عاقبة الامر به آسیابی پناه برد و به دست آسیابان یا به دست یکی از مرزداران ایرانی کشته شد.

چگونه است که ایرانی به خود یزدگرد پناه نمی‏دهد ولی بعد اهل بیت پیغمبر