آشنایی با قرآن 5، ص 15

که بمیرد قیامت او بپا شده است: «اذا ماتَ الْمَرْءُ قامَتْ قِیامَتُه‏» وقتی که انسان می‏میرد قیامت او بپاشده و شروع شده است. البته یک قیامت کبری و قیامت عمومی داریم که حساب دیگری دارد.

می‏فرماید اینها دیگر هیچ انتظاری برایشان نیست مگر آنکه قیامت بغتةً و به طور ناگهانی آنها را بگیرد. حال یا مقصود این است که مرگ بغتةً آنها را [در کام خود] بگیرد و یا قیامت کبری بغتةً پیدا شود (چون در باره قیامت کبری هم در قرآن هست که بغتةً پیدا می‏شود در حالی که مردم انتظار چنین چیزی را ندارند و در فکر چنین چیزی نیستند.) اینها هیچ توجه و آگاهی ندارند و نمی‏دانند که این قیامت است که دارد می‏رسد و یا مرگ اینهاست که دارد می‏رسد. اگر مقصود مرگ باشد ممکن است مراد همان مرگ دسته‏جمعی اینها باشد که به وسیله مسلمین کشته شدند و در واقع «ساعت» و قیامت اینها در «بدر» بپا شد.

آیه بعد آیه‏ای است که درباره مضمون آن، آیات دیگری هم داریم و باید یک مقدار بحث شود و بعد تناسب آن با آیات پیش بیان گردد. در آیات پیش نقد حال ملأ قریش یعنی اشراف قریش بود. آنها یک دسته به‏هم‏بافته و به اصطلاح امروز یک «طبقه» بودند و یک وحدت طبقه‏ای و همکاری بسیار شدیدی داشتند.

عصبیت در زندگی قبیله‏ای‏

زندگی مردم قریش در جاهلیت زندگی قبیله‏ای بود و در زندگی قبیله‏ای به قول ابن‏خلدون «عصبیت» حکمفرماست. امروز می‏گویند در زندگیهای قبیله‏ای یک روح که همان روح قبیله‏ای و عصبیت قبیله‏ای باشد افراد را به یکدیگر شدیداً پیوند می‏دهد و خود همین عصبیت قبیله‏ای از جهتی اداره‏کننده اجتماعشان هم هست و بسیاری از