کلیات علوم اسلامی، ص 321

استادش بزرگسال‏تر بوده است. شهید ثانی او را «خلیفة المرتضی فی البلاد الحلبیه» خوانده است.

10. حمزة بن عبد العزیز دیلمی، معروف به سلّار دیلمی. در حدود سال 448 تا 463 درگذشته است. شاگرد شیخ مفید و سید مرتضی است. اهل ایران است و در خسروشاه تبریز درگذشته است. کتاب معروف او در فقه به نام مراسم است. سلّار هرچند هم طبقه شیخ طوسی است نه از شاگردان او، در عین حال محقق حلّی در مقدمه کتاب المعتبر از او و ابن البرّاج و ابوالصلاح حلبی به عنوان «اتباع الثلاثه» نام می‏برد یعنی او را از پیروان می‏شمارد که علی الظاهر مقصودش این است که این سه نفر تابع و پیروان سه نفر دیگر (شیخ مفید، سیدمرتضی، شیخ طوسی) بوده‏اند.

11. سید ابوالمکارم ابن زهره. در حدیث به یک واسطه از ابوعلی پسر شیخ الطائفه روایت می‏کند و در فقه با چند واسطه شاگرد شیخ طوسی است. اهل حلب است و در سال 585 درگذشته است. کتاب معروف او در فقه به نام غُنیه است.

هرگاه در اصطلاح فقها «حلبیان» (به صیغه تثنیه) گفته شود مقصود ابوالصلاح حلبی و ابن زهره حلبی است و هرگاه «حلبیون» (به صیغه جمع) گفته شود مقصود آن دو نفر به علاوه ابن البرّاج است که او هم اهل حلب بوده است. بنا بر آنچه در مستدرک‏ «1» ضمن احوال شیخ طوسی آمده است ابن زهره کتاب النهایه شیخ طوسی را نزد ابوعلی حسن بن الحسین معروف به ابن الحاجب حلبی خوانده است و او آن کتاب را نزد ابوعبد اللَّه زینوبادی در نجف و او نزد شیخ رشیدالدین علی بن زیرک قمی و سید ابی هاشم حسینی و آندو نزد شیخ عبد الجبار رازی تحصیل کرده بوده‏اند و شیخ عبد الجبار شاگرد شیخ طوسی بوده است. بنا بر این نقل، ابن زهره با چهار واسطه شاگرد شیخ طوسی بوده است.

12. ابن حمزه طوسی، معروف به عمادالدین طوسی. هم طبقه شاگردان شیخ طوسی است. بعضی او را هم طبقه شاگردان شاگردان شیخ دانسته و بعضی دوره او را از این هم متأخرتر دانسته‏اند. نیاز به تحقیق بیشتری است.

سال وفاتش دقیقاً معلوم نیست. شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم درگذشته است. اهل خراسان است. کتاب معروفش در فقه به نام وسیله است.

13. ابن ادریس حلّی. از فحول علمای شیعه است. خودش عرب است و شیخ طوسی

_____________________________
(1) جلد 3، صفحه 506